Μια αναφορά στους Έλληνες συνθέτες πολυφωνικής θρησκευτικής μουσικής

[Shelter]

Με αφορμή μια συζήτηση που είχαμε χθές στην μπυροποσία με τον @Yameth , ξεκινώ τον παρόν θέμα γιατι φοβάμαι ότι είναι εν πολλοίς άγνωστο.

Η θρησκευτική μουσική έχει το κοινό της και φυσικά το σκοπό της που είναι πολύ συγκεκριμένος. Και αυτός είναι να επενδυθεί ηχητικά ο ευαγγελικός λόγος ώστε να γίνει ακόμη πιο εύληπτος και απομνημονεύσιμος.

Ιστορικά απο τότε που έχουμε καταγραφές είχαμε προοδευτική τεχνική άνθιση της θρησκευτικής μουσικής μέχρι που η πολυφωνία στη δύση έφτασε σε σημείο μεγάλης πολυπλοκότητας. Η λουθηρανική μεταρρύθμιση και ο προτεσταντισμός, σταμάτησαν αυτό το κύμα με τη δικαιολογία ότι η πολυφωνία και η πολυπλοκότητά της, αποπροσανατολίζουν τον ακροατή/πιστό απο την ουσία που είναι ο ευαγγελικός λόγος. Ο Τζιοβάννι Πιερλουιτζι ντα Παλεστρίνα κατάφερε να πείσει τους προτεστάντες ότι υπάρχει μεν μια υπερβολή αλλά μπορει να υπάρξει πολυφωνία που δεν αποπροσανατολιζει απο το λόγο και δεν συγχίζει τον ακροατή, διασόζωντας έτσι την πολυφωνία στη μουσική. Και πρόσφερε παράδειγμα μιας πιο απλής γραφής, με λιγότερες φωνές (3-8) και πιο απλές κινήσεις. Αυτό το στυλ γραφής μελέτησε πολύ και ο J.S.Bach.

Το γρηγοριανό μέλος είναι μονοφωνικό

Το Βυζαντινό μέλος που είναι και η παράδοση της Ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας είναι μελωδική κίνηση με ισοκράτη.

Ωστόσο υπάρχει ενα μικρό "γαλατικό χωριό" που αντιστέκεται.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Καρύτση (ή Καρύκη) στην ωμόνυμη πλατεία, είχε απο παλιά μια παράδοση. Διάφοροι διορισμένοι ψάλτες σε αυτήν ήταν συγχρόνως και καλοί γνώστες ευρωπαικής μουσικής. Απο αυτούς έγιναν κάποιες προσπάθειες στον 19ο και 20ο αιώνα, να υπάρξουν νέες συνθέσεις ευρωπαικού τύπου στην θεία λειτουργία. Έτσι έχουμε τρίφωνη λειτουργία απο τον Ιωάννη Σακελλαρίδη πάνω στη βυζαντινή μελωδία, αλλά και πρωτότυπες συνθέσεις ιδιαιτέρου μουσικού ενδιαφέροντος σε τετράφωνο απο τον Θεμιστοκλή Πολυκράτη.

Η ελληνική θρησκευτική άρχουσα τάξη, επιμένει σθενερά (ως και εριστικά) στο βυζαντινο μέλος, που ειναι και η επισημη γλώσσα της Ελληνικής εκκλησίας. Ωστόσο φαίνεται ότι άτυπα είχαν δείξει κάποια ανοχή στους συγκεκριμένους συνθέτες με την προυπόθεση ότι η λειτουργία θα γίνεται κανονικά με βυζαντινο μέλος. Έτσι στη συγκεκριμένη εκκλησία παραδοσιακά γίνονταν 2 λειτουργίες. Μία βυζαντινά και μία με πολυφωνία. Η παράδοση της εκκλησίας του Α.Γ.Καρύτση συνεχίζει ως σήμερα. Όχι με νέες μουσικές συνθέσεις, αλλά εκτελώντας το ρεπερτόριο των Ι.Σακελλαρίδη, Θ.Πολυκράτη, Μ.Παλάντιου, Α.Θεοφιλόπουλου, Δ.Παπαποστόλου κ.α.

Πέραν αυτού, η παράδοση στην πολυφωνική μουσική ορθόδοξη εκκλησία δεν είναι ελληνική υπόθεση φυσικά, καθώς σε όλα τα Βαλκάνια και τη Ρωσία υπάρχει και μάλιστα σε υψηλότατο επίπεδο.

Μερικά δείγματα γραφής:

 

[odis13]

Δεν το είχα ξανακούσει αυτό Αργύρη, πολύ ενδιαφέρον! Είχα την εντύπωση οτι εντός Εκκλησίας δεν υπήρχε πουθενά η παραμικρή απόκλειση απο τη Βυζαντινή λειτουργική μουσική.

 

[Shelter]

Δεν το είχα ξανακούσει αυτό Αργύρη, πολύ ενδιαφέρον! Είχα την εντύπωση οτι εντός Εκκλησίας δεν υπήρχε πουθενά η παραμικρή απόκλειση απο τη Βυζαντινή λειτουργική μουσική.

Η αλήθεια είναι ότι η επισημη γραμμή είναι το βυζαντινο μέλος, και ότι γενικά υπάρχει δυσκολία σε σχέση με οτιδήποτε αποκλινει απο αυτο. Μερικοι απο το σχήμα μάλιστα που ειναι βασιλικότεροι του βασιλέως εκφράζονται με μένος για αυτο.

Επίσης αλήθεια ειναι ότι το βυζαντινο μέλος υπάρχει μόνο εδώ και ειμαστε πια θεματοφύλακες αυτής της παράδοσης με μοναδικο εκπρόσωπο την εκκλησία. Αλλά υπάρχει και η ελληνική πολυφωνική θρησκευτική μουσική με αξιόλογες συνθέσεις (ειδικα του Πολυκράτη).

Τα αρνητικά είναι:
1) Νομιζω οτι κανένας συνθέτης δεν έγραψε ολοκληρωμένη λειτουργία, απλά αποσπάσματα και οι μουσικοί κανουν blend απ όλα για να βγαλουν λειτουργία.
2) Δυσκολα τα βρισκεις συγκεκντρωμενα σε παρτιτούρες.
3) Η εκκλησία συχνότατα φέρνει προσκόματα ή αρνείται ξεκάθαρα εαν ζητήσεις να κανεις λειτουργία με τέτοιο μουσικο περιεχόμενο. Μερικές φορές το κανει και αν ζητήσεις να κανεις μια συναυλία με τέτοιο μουσικο περιεχόμενο εκτός ωρων που ο ναος λειτουργεί. (π.χ μια Χριστουγεννιάτικη ή Πασχαλινή συναυλία).

Όμως η εμπειρια μου λέει ότι όταν ο κόσμος έρχεται σε επαφή με αυτή τη μουσική, την αναζητά. Και η εκκλησια θα επρεπε να το αξιοποιήσει αυτο.

 

[manosx]

Ο Παλεστρινα εδρασε στους κολπους της καθολικης εκκλησιας. Ο τροπος γραφης του ηταν πραγματι πολυφωνικο, και μαλιστα αποτελει το προτυπο της εποχης του, συμβαλοντας τα μεγιστα στην καθιερωση της πολυφωνικης εκκλησιαστικης μουσικης. Το εργο του Fux gradus ad parnassum βασιζεται στο στυλ Παλεστρινα, και ειναι η βασικη μεθοδος μελετης της λεγομενης αυστηρης αντιστιξης, τα περιφημα ειδη 1 προς 1, 1 προς 2 κλπ


Οι προτεσταντες συνεχισαν την πολυφωνικη παραδοση, ο Μπαχ ειδικα χρησιμοποιησε τους υμνους του Λουθηρου ως βαση για πολυφωνικα εργα του υψηλοτερου επιπεδου. Η ελευθερη αντιστιξη που χρησιμοποιησε, εχει σα βαση την τονικη αρμονια, που ειναι και η βαση για ολη την μετεπειτα εξελιξη της κλασσικης μουσικης.


Στον ελληνικο χωρο, αιωνες μετα απο αυτες τις φοβερα σημαντικες εξελιξεις, το σκοταδι του μεσαιωνα εξακολουθει να σκεπαζει τη λειτουργικη μας μουσικη, και η πολυφωνια σε καθε της εκφανση θεωρειται, και μη γελασετε γιατι ετσι ειναι, ως εργο του Ξαποδω Σε μια σαπια χωρα, οταν μιλαμε για εναν ακομα πιο σαπιο θεσμο, δε θα μπορουσε να γινει και διαφορετικα.


Απο μια αποψη ευτυχως. Μια πραγματικα ευηχη μουσικη ισως να αποτελουσε και πολο ελξης πιστων, και οσο μακρυτερα απο αυτην την εκκλησια βρισκονται οι πιστοι, τοσο πιθανοτερο να διατηρησουν και την πιστη τους.

 

[Jet72]

Τι μου θύμισες!
Στην ενορία του πατρικού μου είχαμε την τύχη ως παιδιά να ακούμε την πολυφωνική χορωδία που είχε στήσει ο εμβληματικός (για εμάς) Νίκος Γρηγορόπουλος, τενόρος και ψάλτης.

Γρηγορόπουλος Νίκος - Εθνική Λυρική Σκηνή

Καταλαβαίνετε ότι τα ακούσματα ήταν αρκετά δυτικοπρεπή και πολυφωνικά.

Τώρα η συζήτηση περί πίστης σε συνάρτηση με την τέχνη κλπ, και το κατά πόσο ανυψώνεται η ψυχή με έναν μονοφωνικό ψαλμό ή μία πλούσια πολυφωνία ένος εκκλησιαστικού οργάνου... είναι μια συζήτηση που δεν καταλήγει ποτέ σε κάτι σωστό ή λάθος. Υπάρχει το τυπικά σωστό του ορθόδοξου δόγματος με την κατά βάση μονοφωνική προσέγγιση αλλά μέσα στους λαϊκούς ( αλλά και σε κάποιους ρασοφόρους! ) δεν σπανίζει η προτίμηση και σε κάτι πολυφωνικό.
Ειδικά σε νησία και ειδικότερα στο Ιόνιο (όπως είναι αναμένομενο) η πολυφωνία είναι built-in στους ανθρώπους και συνεπαγωγικά ακούγεται και στους ναούς.

 

[Yameth]

Πάντα κατατοπιστικός @Shelter και σ' ευχαριστώ. Η αλήθεια είναι πως

η παράδοση στην πολυφωνική μουσική ορθόδοξη εκκλησία δεν είναι ελληνική υπόθεση φυσικά, καθώς σε όλα τα Βαλκάνια και τη Ρωσία υπάρχει και μάλιστα σε υψηλότατο επίπεδο.

Οι Σλαβικές χώρες της Ορθοδοξίας το έχουν όπως λες και ίσως γι αυτό θέλει να ξεχωρίζει η δική μας ως υπερ ορθόδοξη.

Πολύ θα ήθελα να παρακολουθήσω μια τέτοια χορωδία σε εκκλησία (Καρύτση). Χωρίς μικρόφωνα και ηχεία ελπίζω.

Υ.Γ. Εχω ηχογραφήσει στη Μονή Δαφνίου τη Βυζαντινή χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου και ήταν μια μοναδική εμπειρία για μένα. Εχω τις κασέτες DAT αλλά δεν λειτουργεί το player.

 

[Shelter]

Πάντα κατατοπιστικός @Shelter και σ' ευχαριστώ. Η αλήθεια είναι πως

Οι Σλαβικές χώρες της Ορθοδοξίας το έχουν όπως λες και ίσως γι αυτό θέλει να ξεχωρίζει η δική μας ως υπερ ορθόδοξη.

Πολύ θα ήθελα να παρακολουθήσω μια τέτοια χορωδία σε εκκλησία (Καρύτση). Χωρίς μικρόφωνα και ηχεία ελπίζω.

Υ.Γ. Εχω ηχογραφήσει στη Μονή Δαφνίου τη Βυζαντινή χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου και ήταν μια μοναδική εμπειρία για μένα. Εχω τις κασέτες DAT αλλά δεν λειτουργεί το player.

Συνήθως ολοι βαζουν κανα μικροφωνάκι. Δυο με τρια πυκνωτικά μπροστά. Αλλιώς θα πρέπει να ισχύουν προυποθέσεις άκρας ησυχίας στο ακροατήριο που σε μια εκκλησία δεν μπορεις να πάρεις ποτέ καθώς πέραν απο θόρυβο που θα εχεις απο τον κοσμο (φτερνισματα, βηχες, τριξιματα απο καρεκλες κλπ) θα εχεις και τον λειτουργικο θόρυβο από τα τελετουργικά σκεύη όπως στα δυο τελευταια βιντεο που παρέθεσα.

Η θρησκευτική μουσική και η κατάνυξη που επιδιώκει, έχει πολλά σημεία με μακρές παύσεις ωστε να ακουστούν οι καταλήξεις, και πολύ χαμηλές δυναμικές κλπ. που επιβάλουν μεγάλη ησυχία για σωστή μουσική ακρόαση. Και έδώ όλοι ξέρουμε τι συμβαινει με αυτο το θέμα ακομα και στις αιθουσες συναυλιων κλασσικής μουσικής.

Στου Καρύτση αν θυμαμαι καλα βαζουν μικρόφωνα. Αλλά ενθαρρύνω τη μεγάλη εβδομάδα μια βολτα απο τη συγκεκριμένη εκκλησία. Επίσης εκεινη την περίοδο σποραδικά γίνονται συναυλιες θρησκευτικής μουσικής αν εχει καποιος την πληροφόρηση για το που και πότε. Επισης αρχές καλοκαιριού έχει μερικά φεστιβάλ εκ των οποίων κάποια ειναι θρησκευτικής μουσικής. Εντάξει εκει θα πετυχεις και βυζαντινούς αλλά εχει και τέτοια.

Αφοσιωμένος στο συγκεκριμένο είδος ήταν ο αείμνηστος Δημήτρης Παπαποστόλου που μάλιστα είχε πάρει και το 1ο βραβείο στο διεθνές φεστιβάλ του Llangolen με τη χορωδία του.

Απεβίωσε ο Δημήτρης Παπαποστόλου - Αφιέρωμα στην ζωή του - Δήμος Χαλανδρίου

Το Χαλάνδρι αποχαιρέτησε στις 4 Απριλίου τον Δημήτρη Παπαποστόλου, μουσικοσυνθέτη διεθνούς φήμης και ιδρυτή της πολυβραβευμένης Πειραματικής Χορωδίας Παπαποστόλου, η...

www.chalandri.gr